ZNACZENIE ZABAWY W ŻYCIU PRZEDSZKOLAKA
„Dziecko, które się bawi, nie traci czasu ale buduje i tworzy samego siebie poprzez różne formy działalności zabawowej”. A. Sawicka
Każde dziecko ma prawo do zabawy i czasu wolnego. A co robi w czasie wolnym? Bawi się. Zabawa to działalność podejmowana z własnej woli i dla przyjemności. Zabawę jako podstawowa formę aktywności dziecka wyróżniają określone cechy: przyjemność, przeżywanie emocji, aktywność, dobrowolność i zdobywanie wiedzy i doświadczenia. Wspólne zabawy pozytywnie oddziałują na kształtowanie takich cech osobowości, jak: koleżeńskość, cierpliwość, życzliwość, wytrwałość, poczucie odpowiedzialności, chęć niesienia pomocy. Zabawa jest naturalną potrzebą wszystkich dzieci i ma ogromne znaczenie dla ich prawidłowego rozwoju. Zaspokaja wszystkie wymagania umysłu, pobudzając dziecko do aktywnej działalności. Wiek przedszkolny często nazywany jest wiekiem zabawy. Zabawa jest zgodna z psychofizyczną strukturą dziecka i posiada istotny wpływ na jego rozwój psychomotoryczny, percepcyjny, intelektualny i estetyczny. estetyczny. Zabawa jest podstawową formą aktywności dziecka. Uczy dawać, brać, dzielić się, współpracować i podporządkowywać swoją osobowość w grupie. Jest istotnym czynnikiem rozwoju abstrakcyjnego myślenia . Wpływa na kształtowanie umiejętności kierowania swym zachowaniem, uczy przestrzegania i dostosowywania się do określonych norm i reguł postępowania.
W okresie przedszkolnym zabawa stanowi najważniejszą czynność podejmowaną przez dziecko. Według Wygotskiego zabawa dziecka w wieku przedszkolnym jest najważniejszą linią jego rozwoju a zatem zabawa spełnia wiele funkcji w rozwoju dziecka a mianowicie funkcja:
- poznawcza- umożliwia przekazywanie i nabywanie pojęć, różnorodnej wiedzy.
- funkcjonalna- pozwala dziecku na przygotowanie się do przyszłego życia; uczy nawiązywania kontaktów z rówieśnikami, uczy poznawać i rozwiązywać problemy.
- komunikatywna- dziecko uczy się komunikowania z innymi w sposób dla nich zrozumiały, a także musi zrozumieć co inni mają mu do zakomunikowania.
- kompensacyjna- pozwala dziecku zrealizować potrzebę aktywności, działania.
- interpersonalna- pozwala dziecku na „ wgląd w siebie”, dzięki zabawie poznaje ono swoje możliwości i zdolności.
- terapeutyczna- pozwala na rozładowanie i uwalnianie tłumionych napięć emocjonalnych.
Inny podział funkcji zabawy przedstawia E. M. Minczakiewicz :
- funkcja kształcąca – dziecko kształci swoje zmysły, doskonali sprawność motoryczną, wzbogaca wiedzę o świecie i o sobie samym, uczy się poznawać swoje możliwości i je oceniać;
- funkcja wychowawcza – dziecko przyswaja sobie różne normy, poznaje reguły postępowania, zawiera umowy, których przestrzeganie obowiązuje w zabawach z innymi dziećmi;
- funkcja terapeutyczna – uczy się różnych sposobów wyrażania swoich uczuć i rozwiązywania problemów;
- funkcja projekcyjna – pozwala dziecku wchodzić w różne role społeczne, dając mu okazję do zrealizowania rzeczy niemożliwych w życiu codziennym.
- funkcja diagnostyczna – zachowanie dziecka podczas zabaw informuje o świecie jego wewnętrznych przeżyć oraz o trudnościach, z którymi się boryka.
Funkcja diagnostyczna jest szczególnie cenna dla nauczyciela, rodziców i psychologów. Czas zabawy dzieci jest czasem, który nauczyciel , rodzic, opiekun prawny powinien wykorzystywać także na prowadzenie obserwacji. Bawiące się dzieci dostarczają różnorodnej wiedzy na ich temat. Podczas zabawy swobodnej (dowolnej) opiekun może obserwować preferowane formy aktywności zabawowej dzieci. Na bazie obserwacji zabaw nauczyciel może stworzyć częściowy opis rozwoju dziecka wskazując na mocne i słabe strony oraz jego potencjalne możliwości.
Nauczyciel, opiekun w trakcie obserwacji zabawy dzieci: musi być dyskretny i ostrożny, nie może ingerować w temat i w sposób, w jaki zabawa ma przebiegać, powinien czuwać i kontrolować przebieg zabawy, może podpowiedzieć dzieciom nowy sposób działania, powinien pomagać w rozwiązywaniu trudności, może bawić się z młodszymi dziećmi i proponować rozwiązanie w zabawie, powinien dostarczać bodźców w postaci nowych przedmiotów, rekwizytów do zabawy.
Psycholog L. Wygotski podkreśla znaczenie zabawy dla wielostronnego poznawczego, emocjonalno – społecznego i manualno- ruchowego rozwoju dziecka, ale zwraca uwagę, że o wartości zabawy decydują również indywidualne cechy rozwoju dziecka. Specjaliści zajmujący się znaczeniem zabaw dla rozwoju dziecka wskazują czynniki wpływające na rodzaje podejmowanych przez dzieci zabaw takie jak: stan jego zdrowia, stopień rozwoju fizycznego, inteligencja prezentująca się pomysłowością dziecięcą, pora roku, środowisko w jakim dziecko przebywa, tradycje domowego wychowania, warunki w jakich żyje dziecko.
W świetle nauki pedagogicznej i psychologicznej można wyróżnić wiele podziałów zabaw dla dzieci np.: ze względu na ich sposoby organizowania tj.:
- zabawy swobodne, samodzielne (dowolne), podejmowane z własnej inicjatywy .
- zabawy kierowane przez osoby dorosłe.
- zabawy indywidualne (samotne dziecka).
- zabawy grupowe w odbywające się w zależności od stopnia uspołecznienia .
- zabawy równoległe (obok siebie).
- zabawy zbiorowe- w których dzieci bawią się wspólnie.
Literatura psychologiczno-pedagogiczna opisuje różne rodzaje klasyfikacji zabaw według ich treści, różna też jest ich terminologia a najczęściej powtarzające się rozdaje zabaw to:
- zabawy manipulacyjne – towarzyszące często zabawom konstrukcyjnym, albo tematycznym polegające na dopasowywaniu, układaniu, przekładaniu, dołączaniu, przymierzaniu, sprawdzaniu, właściwości przedmiotów i narzędzi itp.
- zabawy konstrukcyjne – klockami, plasteliną ,tworzywem przyrodniczym, masą solną. Są to zabawy, które uczą planowania, kolejności wykonywania czynności, dokonywania pomiaru na oko, klasyfikowania wg barwy, kształtu, wielkości, przeznaczenia.
- zabawy dydaktyczne – kształcące umiejętności intelektualne i służące utrwalaniu zdobytej wiedzy i umiejętności przyrodniczych, matematycznych, społecznych , poszerzają słownictwo dziecięce itp. Zaliczamy do nich historyjki obrazkowe, loteryjki, łamigłówki i gry edukacyjne, zagadki, rebusy.
- zabawy i gry dydaktyczne – to rodzaj rozrywki umysłowej. Do gier i zabaw dydaktycznych K. Tyborowska zalicza loteryjki, zagadki, segregowanie, podkreślając, że w tych zabawach dziecko musi się podporządkować określonym regułom i przepisom.
- zabawy tematyczne zwane też fikcyjnymi, naśladowczymi, w role, a także twórczymi. W tych zabawach dziecko przyjmuje określone samodzielnie role związane z życiem domowym, przedszkolnym, zaczerpnięte z ulubionej literatury dziecięcej. A przedmioty, zabawki towarzyszące tym zabawom przyjmują często symboliczne nazwy. Zabawy te wynikają z twórczej inicjatywy dzieci, a rola nauczyciela polega tylko na obserwacji zachowań, wykorzystywanych także do diagnozowania umiejętności społecznych dzieci.
- zabawy badawcze , to swoisty rodzaj zabaw dydaktycznych. Służą głównie eksperymentowaniu ,odkrywaniu zjawisk fizycznych doświadczenia z wodą z magnesem, ze światłem i cieniem i właściwości przedmiotów ciężar, twardość, ciepło ,rodzaj masy. W nich dziecko uczy się dokładnie obserwować, samodzielnie działać, mówić na konkretny temat i wyciągać wnioski.
- zabawy ze śpiewem , zabawy przy muzyce. Wpływają korzystnie na wielostronny rozwój dzieci. Wyrabiają słuch muzyczny, poczucie rytmu, umiejętności wokalne i taneczne, inspirują do gry na instrumentach perkusyjnych, umożliwiają poznawanie różnych dźwięków płynących z otoczenia, rodzajów muzyki, a także jej tempa, dynamiki i nastroju.
- zabawy tropiące polegają na zdobywaniu, szukaniu, wyodrębnianiu, łapaniu. Tropienie jest szukaniem śladów, znaków, które trzeba nazwać, porównać z innymi, razem zgrupować. Zabawa taka rozbudza ciekawość poznawczą dziecka, aktywizuje do działania, wzmacnia wiarę we własne siły, podnosi samoocenę własną.
- zabawy ruchowe kształtują prawidłową postawę, oraz służą wyrabianiu cech motoryki takich jak: siła, zręczność, zwinność, wytrzymałość .Wpływają na rozwijanie umiejętności współdziałania w grupie, w zespole, w parze. W przedszkolu organizuje się różnorodne rodzaje tych zabaw : orientacyjno-porządkowe, bieżne, z elementem równowagi, na czworakach, z elementem rzutu, chwytu, toczenia, celowania, z elementem skoku i podskoków, z elementem pokonywania przeszkód ,wspinania i pełzania.
- zabawy i tańce integrujące dziecko w grupie ,opracowane wg koncepcji „pedagogiki zabawy” KLANZY z Lublina „Powiedz – a zapomnę, pokaż – a zapamiętam, pozwól mi działać – a zrozumiem”. Te zabawy i tańce ułatwiają nawiązanie kontaktu z innymi , wprawiają w dobry nastrój, dają poczucie bezpieczeństwa, nie wymagają perfekcji wykonania, tylko bycia razem i wspólnego przeżywania, uczenia się od innych, bez oceniania i rywalizacji.
Z powyższych rozważań wynika że, zabawy wywierają znaczny wpływ na wielostronny rozwój osobowości dziecka w wieku przedszkolnym. Dostarczają wiele radości. Powinny być odpowiednio dobrane do etapu rozwoju myślenia dziecka i jego wieku, a także pozwalać na samodzielną spontaniczność , którą z czasem można ukierunkować. Dobry organizator zabawy rodzic, nauczyciel powinien pozwolić dziecku stać się jej odkrywcą i twórcą, jak też każda zabawa i zabawka, partner zabawy, ma dawać dziecku poczucie bezpieczeństwa. Zadaniem rodziców i nauczycieli jest troska o to , aby zabawa przebiegała we właściwej atmosferze wychowawczej, bezpiecznej i nie naruszającej reguł społecznego współżycia.
Czego dziecko uczy się w czasie zabawy ?
- w czasie zabawy dziecko lepiej poznaje siebie samego, zwiększa pewności siebie a poczucie własnej wartości rośnie.
- w zabawie pobudzane są ważne procesy nauczania: zdolności do rozwiązywania problemów i przezwyciężania trudności, odnoszenia sukcesu, rozwijania wyobraźni, i twórcze pomysły.
- zabawy rozwijają inteligencje i pomysłowość dzieci.
- zabawy rozwijają kompetencje dokładnego obserwowania i oceniania uczestników, zdolność wczuwania się w sytuację drugiej osoby i odpowiedniego nastawienia się do niej.
- dziecko trenuje swoje zdolności motoryczne, jak np. umiejętność szybkiego reagowania i rozwija jednocześnie współpracę w grupie.
- podczas zabawy dziecko ma możliwość pokonywania zakorzenionych wzorców zachowań i nabyć umiejętności, które są konieczne do prospołecznego postępowania i współpracy.
Podsumowując zabawa spełnia jedną z podstawowych ról w życiu dziecka. Znajduje ona odzwierciedlenie w każdej dziecinie jego działalności. Zabawa – jako swoista „szkoła życia” powinna być podstawowym narzędziem pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym.
„Dziecko, które bawi się samo, spokojnie, wytrwale, aż do znużenia cielesnego, stanie się z pewnością także zdolnym, spokojnym, wytrwałym człowiekiem, troskliwym o cudze i własne dobro”– F. Froebel
„Zabawa jest nauką, nauka zabawą. Im więcej zabawy, tym więcej nauki”. – G. Doman
Opracowanie: Nauczycielka mgr Dominika Kobus
Literatura:
- Dyner W.J. (1983) Zabawy tematyczne dzieci w domu i w przedszkolu, Wrocław Ossolineum.
- Elkonin D.B. (1984) Psychologia zabawy, Warszawa WSiP.
- Grzeszkiewicz B. (2003) Społeczny charakter zabaw dzieci, Wychowanie Przedszkolne nr 3(114).
- Tyborowska K. (1966), Wiek przedszkolny w: Żebrowska M. (red.) Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Warszawa PWN.
- Wygotski (1971) Wybrane prace psychologiczne, Warszawa PWN.
- Getka,1994,Rola zabawy w życiu dziecka. ”Wychowanie w Przedszkolu”.
- Więckowski,1996,Terapeutyczna funkcja zabawy. ”Wychowanie w Przedszkolu”.
- Okoń „Zabawa a rzeczywistość” W-wa 1987 .
- Przetacznik-Gierowska,G.Makkieło-Jarża,1992,Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego. WSiP .Warszawa.
EKOLOGIA I PRZEDSZKOLAKI
Poszanowanie otaczającej przyrody nabiera coraz większego znaczenia we współczesnym świecie. Coraz częściej i z pełną świadomością zaczynamy dostrzegać negatywne skutki oddziaływania człowieka na planetę, co bez wątpienia będzie miało wpływ na codzienność przyszłych pokoleń. Staramy się więc zachowywać bardziej ekologiczną postawę a także wprowadzamy nowe zasady funkcjonowania w zgodzie z naturą w otaczającym nas świecie.
Musimy wspólnie zadbać o nasza ziemię i dlatego trzeba rozmawiać z dziećmi o przyrodzie już od najmłodszych lat oraz zaszczepiać w nich pozytywne nawyki związane z dbaniem o środowisko. Prawdą jest, że nasze dzieci choć mają jeszcze niewiele lat, rozumieją więcej, niż mogłoby nam się wydawać. Oczywistym jest fakt, że zastanawiamy się, jak rozpocząć z dzieckiem naukę o ekologii. Jak w przystępny sposób przedstawić ją tym nawet najmłodszym? Początkowo warto porozmawiać z dzieckiem i prostymi słowami objaśnić, czym zajmuje się ekologia. Trzeba tylko w tym celu użyć zrozumiałego, przystępnego dla młodego człowieka języka i łatwych pojęć. Czym więc jest ta ekologia? Najprościej wyjaśnić dziecku że, ekologia to wszystko, co nas otacza, rośliny, zwierzęta, ziemia, środowisko a także nasz kontakt z przyrodą. Definicja ekologii dla małych dzieci musi być prosta i odwołująca się do znanych im zagadnień. Najlepiej jest wytłumaczyć dziecku co to jest ekologia obrazowo. Ekologia jest to nauka o naszym wspólnym domu, w którym żyjemy, czyli o środowisku. Należy też uświadomić dziecko, że ekologia zajmuje się tym, jak na przyrodę wpływają ludzie, zwierzęta i rośliny, czyli wszystkie organizmy zamieszkujące naszą planetę.
W edukacji i wychowaniu ekologicznym istotny będzie systematyczny, bezpośredni kontakt z przyrodą. Dzięki obserwacji, i samodzielnemu badaniu dzieci poznają otaczający świat. Nabędą też wrażliwość do świata fauny i flory, nauczą się szanować każdy żywy organizm na ziemi.
Tworzenie pozytywnych wzorców ekologicznych jest ważne w skutecznych oddziaływaniach wychowawczych. Postawy i nawyki ekologiczne należy kształtować już od wczesnego dzieciństwa, dlatego u dzieci w wieku przedszkolnym trzeba zacząć wyrabiać opiekuńczą postawę wobec zwierząt i roślin oraz zachęcać do podejmowania działań na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego. Wiek przedszkolny charakteryzuje się dużym skokiem intelektualnym w rozwoju dziecka, jest zatem najlepszym okresem do wprowadzania elementów edukacji ekologicznej.
Odpowiedzialna i planowo prowadzona edukacja ekologiczna zbliży dzieci do przyrody oraz nauczy je właściwego podejścia do świata roślin i zwierząt. W ten właśnie sposób będzie możliwe wychowanie świadomych i wrażliwych na otoczenie dorosłych okazujących szacunek środowisku.
Do głównych celów nauki o ekologii zaliczyć możemy:
- budzenie zainteresowania ważnymi kwestiami ekologicznymi, ale również społecznymi, ekonomicznymi czy politycznymi,
- umożliwianie zdobywania wiedzy oraz umiejętności koniecznych dla ochrony środowiska,
- uzmysłowienie, jak ważne jest dbanie o przyrodę i najbliższe otoczenie,
- tworzenie proekologicznych wzorców zachowań,
- branie odpowiedzialności za naturę.
Najmłodsi a więc i dzieci w wieku przedszkolnym szybko przyswajają nową wiedzę o ekologii, przedszkolaki nie oceniają one od razu przechodzą do aktywnego działania. Dzieci zdają sobie sprawę z tego, czym jest ekologia. Zastosowanie prostej definicji i prostych pojęć pomoże im lepiej zrozumieć to zagadnienie i przejść do działania. Każdy z nas niezależnie od wieku, statusu zawodowego, społecznego i materialnego może przyczynić się do poprawy otaczającego nas świata należy więc o tym pamiętać i kształtować ekologiczną postawę poprzez:
- świadome spędzanie czasu na świeżym powietrzu;
- oszczędzanie wody, np. poprzez zakręcanie wody podczas mycia zębów lub mycia naczyń;
- ograniczanie używania plastiku, niekupowanie plastikowych słomek, sztućców jednorazowych czy butelek z wodą;
- gaszenie światła, gdy wychodzimy z pokoju;
- pakowanie zakupów do materiałowych siatek zamiast plastikowych jednorazówek;
- nie wyrzucanie odzieży, której nie używamy, zabawek z których wyrosły nasze pociechy, oddawanie ich innym, np.: do wyznaczonych pojemników lub w punktach zbiórki;
- wybieranie masowego środka transportu w mieście, roweru, hulajnogi zamiast samochodu;
- systematyczne i rzetelne sortowanie śmieci;
- sadzenie drzew i roślin;
- zbieranie deszczówki w przydomowych ogródkach;
- instalowanie i korzystanie z proekologicznych źródeł ,,zielonej energii”, które są zasilane energią słońca- ogniwa fotowoltaiczne, wiatru i wody;
- ogrzewanie domów w myśl zasad Programu Czyste Powietrze.
Dom rodzinny dla dziecka to jakby serce wszechświata. Dla naszych pociech wszystko się tam zaczyna i kończy, dlatego też domownicy i rodzice prezentujący proekologiczne postawy szybko nauczą swoje dzieci ekologii. Dorośli segregujący śmieci na pewno łatwiej wpoją potomkowi zasady zarządzania odpadami niż ci, którzy tego nie robią. Dla najmłodszych może to stanowić świetną zabawę, zwłaszcza jeśli pozwolimy im na samodzielne segregowanie i nauczymy, do którego kosza wrzucać papier, plastik, a gdzie szkło i opowiemy im jeszcze, co dzieje się potem z tymi surowcami. Przy każdej okazji można dzieciom wpajać proekologiczne zasady. Wpojony nawyk segregacji śmieci, gaszenie światła po wyjściu z pomieszczenia, używanie energooszczędnych sprzętów czy żarówek, nawyk oszczędzania wody i prądu – zakręcanie kranu w czasie mycia zębów na pewno zaprocentuje w przyszłości u małego człowieka zostanie już bowiem na całe życie.
Może wielu dorosłych, wielu rodziców zastanawia się, po co dziecku ekologia, o co w tym chodzi, co to da naszemu dziecku? Odpowiedź jest bardzo prosta. Każdy kochający rodzic, chce aby jego dzieci wyrosły na odpowiedzialnych, empatycznych i wrażliwych ludzi. Ekologia uczy jakimi ludźmi winniśmy być, uczy zrozumienia miejsca i roli człowieka jaka winien pełnić w przyrodzie.
Pierwszym i najważniejszym miejscem kształtowania umiejętności i zachowań proekologicznych jest rodzinny dom i nie chodzi tu o sam budynek czy mieszkanie ale o społeczność tworząca ten dom, dom, w którym w naturalny sposób dzieci uczą się i sprawdzają różne zachowania w życiu codziennym, kształtują się u nich nawyki dbania o środowisko. Przedszkolaki są otwarte na świat, zdobywają wiedzę, obserwując, doświadczając i badając otoczenie, wzbogacają również swój zasób słownictwa. Ze względu na duże zanieczyszczenie i zagrożenie dla naturalnego środowiska, w którym żyjemy, spowodowane intensywnym rozwojem cywilizacji i mało odpowiedzialną eksplorującą działalnością człowieka musimy wcielić w nasze życie codzienne postawy proekologiczne i na poważnie zając się rozbudzaniem wśród dzieci wrażliwości ekologicznej, uczeniem ich poczucia odpowiedzialności za bieżący stan i przyszłość środowiska naturalnego.
W wypełnieniu zadania wychowania naszych przedszkolaków na dbających i chroniących ziemię, powietrze, świat przyrody i całe środowisko naturalne pomoże nam stosowanie na co dzień kilku podstawowych zasad:
- podczas spacerów z dzieckiem zwracaj uwagę na otaczającą przyrodę, porozmawiaj o roślinach, pomnikach przyrody, oceniaj stan czystości naturalnych zbiorników wodnych oraz porządek na ulicach i parkach;
• ucz w domu segregować śmieci, segreguj razem z dzieckiem. Wykorzystuj nieużytki, do zabaw konstrukcyjnych z dzieckiem. Rób z rolek po papierze, plastikowych butelek, pudełek, opakowań, sznurków i szmatek wspólnie z dzieckiem stworki, cudaki i różnego rodzaju przedmioty ozdobne;
• ucz oszczędzać wodę podczas mycia rąk i zębów, wyłączania nieużywanych urządzeń elektrycznych i gaszenia zbędnego oświetlenia;
• korzystaj z proekologicznych źródeł ,,zielonej energii”, ogrzewaj mieszkanie, dom bez efektu smogowego wywoływanego dymem z komina; - rezygnuj z plastiku, uświadom dziecku, że wykorzystywanie wielorazowych opakowań sprzyja ochronie środowiska;
• nie wyrzucaj nieużywanej niezniszczonej odzieży i zabawek, z których już nie korzysta twoje dziecko ale przekazuj je potrzebującym;
• jeśli to możliwe zamień podróż samochodem na zbiorowy transport publiczny lub jednoślady; • rozmawiaj z dzieckiem o ogólnoświatowym dniu Sprzątania Świata i znaczeniu tej akcji dla życia na ziemi, bierz czynny udział wraz z dzieckiem w tych akcjach; - • załóż z dzieckiem w domu uprawę roślin „od nasionka do rośliny”, załóż przydomowy ogródek, zbieraj deszczówkę i wykorzystuj ją do podlewania trawnika i roślin ogrodowych;
- uświadamiaj dziecku niebezpieczeństwa zagrażające życiu ludzi, spowodowane zanieczyszczeniami i dewastacją;
• zadawaj dziecku pytania, pozwól mu opowiadać podczas przeglądania atlasów, albumów i oglądania filmów o tematyce przyrodniczej; - • bądź konsekwentny i sumienny w postawach proekologicznych, dziecko widząc, że prawdziwie angażujesz się w swoje działania, nauczy systematyczności.
Podsumowując w edukacji, wychowaniu ekologicznym dzieci chodzi o to, aby wyrosły na wrażliwych, odpowiedzialnych ludzi. Kształtując u dzieci wrażliwość, zaczynają one zdawać sobie sprawę z konieczności ochrony środowiska. Rozwijając przeświadczenie, że życie ludzi nie polega tylko na nieustannym wykorzystywaniu, eksploatowaniu i zanieczyszczaniu ziemi ale przede wszystkim z naszej strony należą jej miłość i szacunek. Zaszczepiając poczucie odpowiedzialności za stan środowiska naturalnego, zaszczepiamy w dzieciach przyzwyczajenia i postawy, które owocować będą przez całe ich dalsze życie. Uczucia bywają dla dzieci ważniejsze niż fakty, kiedy mówimy im o ratowaniu Ziemi, ekologii, ochronie środowiska o negatywnych skutkach zanieczyszczenia środowiska a przede wszystkim pokazujących, co wszyscy możemy zrobić dla naszej planety i tym samym dla nas samych. Naszym zadaniem jest nauczenie dzieci myślenia o wszystkim dookoła z miłością, czcią i wrażliwością. Kształtując eko-przedszkolaka zwracajmy jego uwagę na pozytywne aspekty troski o środowisko.
Starajmy się aby mały człowiek stawał się równorzędnym partnerem do rozmowy. Da to dziecku poczucie własnej wartości oraz przekona je o sprawczej sile własnych działań. Ważne jest aby uczyć dzieci tego, w co sami wierzymy i praktykujemy, ponieważ wtedy trwale zaszczepimy przekonywanie dzieci do zachowań proekologicznych, które na co dzień obserwują we własnych domach. Uczmy więc dzieci ekologii i sami bądźmy eko, a jeśli dotąd nasze postawy nie zawsze zgodne były z nauką o ekologii to doskonały moment aby to zmienić i być przykładem dla naszych dzieci.
Opracowanie: Nauczycielka mgr Dominika Kobus
Bibliografia:
R. Andrzejewski „Encyklopedia .pwn.pl
G. Świderska „Czym skorupka za młodu …”, „Wychowanie w przedszkolu”, nr. 2/2011.
A. Klim – Klimaszewska, „Pedagogika przedszkolna”, Warszawa 2010.
M. Piotrowska, „Przyjaciele natury”, „Wychowanie przedszkolne”, nr. 4/2012.
E. J. Frątczakowie, Edukacja ekologiczna dzieci w wieku przedszkolnym, Kujawsko – Pomorskie Studium Edukacyjne, Bydgoszcz 1996.
Wpływ mas mediów, telewizji , komputera na życie i rozwój małych dzieci.
Wiele się pisze i mówi na temat nowoczesnych nośników informacyjnych, do których należą miedzy innymi telewizja, internet, komputer, telefon. Media elektroniczne stały się ważnym i nieodłącznym elementem współczesnego życia. Na stałe wkroczyły one w nasze codzienne życie. Stały się zjawiskiem wszechobecnym, którego nie jesteśmy w stanie ominąć ani my, ani nasze dzieci. Stanowią one główne źródło informacji o otaczającym świecie, kreują obraz współczesnej kultury, kształtują upodobania i postawy. Oddziałują na nasze myśli, wolę, uczucia i wyobraźnię. Korzystamy z gazet, książek, radia i telewizji, telefonu oraz komputera. One kształtują nasze poglądy i zalewają nas potokiem informacji. Starsze przedszkolaki i mali uczniowie po powrocie z przedszkola lub szkoły zagospodarowują sobie wolny czas włączają telefon komórkowy lub zasiadając wygodnie przed telewizorem i oglądają wybrany przez siebie program czy bajkę albo grają w gry komputerowe. Wszyscy są z tego faktu zadowoleni, zarówno dzieci jak i rodzice: dzieci bo nikt od nich niczego nie chce, a rodzice bo wreszcie mają trochę czasu dla siebie. Dość duża grupa rodziców nie jest świadoma zagrożeń ze strony bajek , gier i szeroko pojętego internetu i nie kontroluje czym zajmują się ich dzieci. Rodzice często, gdy nie muszą sprawować bezpośredniej kontroli i nie mają czasu, wolą by dzieci zamiast przebywać na placu zabaw lub absorbować opiekunów w domu – spędzali czas przed telewizorem z telefonem w ręku lub komputerem. Często jest też tak, że dorośli akceptują, a nawet zachęcają do oglądania programów telewizyjnych szczególnie o charakterze edukacyjnym, bajek i gier prezentowanych w intrenecie , gdyż dzięki nim dziecko nie tylko zdobywa wiedzę, poznaje bogactwo świata, którego nie zobaczy w otaczającej rzeczywistości, ale i rozwija swoje zainteresowania.
O wpływie telewizji, telefonu oraz komputera na zdrowie i rozwój dzieci mówi się wiele, zarówno pozytywnie, jak i negatywnie. Podkreśla się takie zalety programów telewizyjnych i internetowych jak : bogacenie wiedzy dziecka i znajomości pojęć, bogacenie słownictwa, rozwijanie zainteresowań, rozwój emocji i wyobraźni. Dla starszych przedszkolaków i młodszych uczniów jest szeroki dostęp do telewizyjnych programów i komputerowych gier edukacyjnych, tematycznych, sportowych, strategicznych, dzięki którym dzieci rozwijają swoje zainteresowania przyrodnicze, matematyczne, językowe. Doskonalą umiejętności czytania, pisania i liczenia, koordynację wzrokowo – ruchową, pamięć, rozwijają wyobraźnię i myślenie strategiczne. Przykładami pozytywnego wpływu treści prospołecznych kształtujących pozytywne cechy charakteru, jak przyjaźń, koleżeństwo, wzajemna pomoc, współczucie, uczących jak zachować się w różnych sytuacjach np.: pomóc w potrzebie, pocieszyć, potwierdzających zasadę uczenia się z ekranu, są seriale telewizyjne i programy wyświetlane w Telewizji Polskiej takie jak: „Budzik”, „Domisie”, „Kuchcikowi – gotowanie na ekranie”, „Byli sobie odkrywcy”,
a w szczególności bajki: „Fifi”, „Świnka Peppa”, „Strażak Sam”, „Przyjaciele z podwórka”, „Świat małej księżniczki”. Tacy pozytywni bohaterowie, stanowią dla dzieci wzory osobowe, oddziałują silnie i muszą być poważnie brani pod uwagę w wychowaniu i w kształtowaniu postaw moralnych. Media stwarzają dodatkową szansę zdobycia wiedzy. Dzięki najnowszej technologii informatycznej dzieci mogą skorzystać z wielu niedostępnych do tej pory źródeł informacji, bibliotek, muzeów, baz danych. Komputer, telefon komórkowy stwarza możliwość komunikowania się bez względu na miejsce i czas. Ma to szczególne znaczenie w przypadku dzieci z małych miejscowości i terenów wiejskich, gdyż teraz mogą pokonywać wszelkie bariery związane z możliwością dostępu ze względu na odległość, status społeczny
i ekonomiczny.
Każdy, kto ma do czynienia z dzieckiem obsługującym komputer wie, że dzieci bardzo lubią bawić się komputerami. W sposób szczególny można je wykorzystać do zabaw z dzieckiem wymagającym pracy kompensacyjno-wyrównawczej oraz dzieckiem zdolnym zachowując przy tym wysoki poziom indywidualizacji pracy. Komputer rozwija aktywność umysłową, wspomaga i uatrakcyjnia pracę, naukę, zabawę, dostarcza radości i satysfakcji, kształtuje umiejętność korzystania z zdobytych informacji, wyciągania wniosków, wzbudza zaufanie we własne siły i możliwości.
Jednak mimo ogromnej popularności i pozytywnych wartości mediów i internetu towarzyszy im także krytyka odnosząca się do skali zagrożeń jakie niosą ze sobą. Widoczne jest to szczególnie w przypadku oddziaływania środków masowego przekazu na dzieci.
Telewizja, telefon z dostępem do internetu i komputer to dobrodziejstwo, narzędzia zdobywania wiedzy. Kontrolowane korzystanie przez dzieci z tych nowoczesnych nośników informacji przynosi oczekiwane i pozytywne rezultaty. Często jednak jest tak, że dzieci oglądają w telewizji czy telefonie przypadkowe programy, grają w gry zawierające nieodpowiednie treści, wtedy pojawiają się problemy wychowawcze i edukacyjne. Niewątpliwie nośniki te działają na emocje, wyobraźnię i myślenie, tylko nie zawsze we właściwy sposób, dzieje się tak dlatego, że dzieci często nie odróżniają prawdy od fikcji, przyjmują treść filmu i programów za rzeczywistość. Gry i bajki zawierają dzisiaj zbyt wiele elementów grozy – postaci, stworów, kierujących się siłą, przemocą i brutalnością. Wiele filmów rysunkowych pokazuje przestępstwa, kradzieże, morderstwa, terroryzm nadających na filmy i programy dla dorosłych. W telewizji trudno odnaleźć propozycje programu o przyjaźni i bezinteresowności. Największą oglądalnością cieszą się filmy z gatunku przemocy, stającymi się wabikami zapraszającymi przed ekrany a dziecko buduje sobie przeświadczenie, że świat opiera się na przemocy, a szlachetne cele osiągane są podstępem. W filmach animowanych dla dzieci, kreskówkach zadomowiły się już na dobre we wszystkich stacjach telewizyjnych i internecie. Bardzo często postacie tych filmów używają brutalnego języka, a walka dobra ze złem to często walka na pięści, noże, kije, miecze. Bohaterowie takich filmów i kreskówek kopią się, zatapiają, spychają w przepaść, trują. Nagromadzone w tych filmach zło jest zagrożeniem dla psychiki małego dziecka. One nie uczą, że za złe zachowanie trzeba przeprosić, a słabszym trzeba pomagać. Czyste oglądanie brutalnych scen, które sa też prezentowane w wiadomościach TV uodparnia na krzywdę ludzką, nawet najbardziej wrażliwych a w efekcie znacznie obniża wrażliwość na drugiego człowieka. Dzieci chłoną takie sceny zapadają one głęboko w ich psychikę, dzieci stają się agresywne – biją się, gryzą, kopią, uczą się przemocy, stają się nadpobudliwe, co uwidacznia się w grupie rówieśniczej i w kontaktach rodzinnych. Negatywny wpływ przypisuje się grom komputerowym jako stymulatorom agresji. Wiele gier opiera się wyłącznie na stosowaniu przemocy a o tej przemocy decydują dzieci siedzące za klawiaturą. Dzieci chętnie sięgają po gry, zawierające elementy strategiczne z dawką przemocy, gdzie gracz walczy z bestią, zabija i pokonuje innych. Dzieci bawiąc się w „zabijanie” podczas gier komputerowych oswajają się z okrucieństwem i utożsamiają z bohaterem, naśladując go. Nie bez znaczenia sa również efekty dźwiękowe, które potęgują przeżywane przez graczy emocje, nadając obrazom więcej realizmu a często mogą tez wywoływać zachowania agresywne u dzieci oraz prowadzić do zobojętnienia na przemoc w codziennym życiu. Prawdą jest , że w czasie gry, dziecko nabiera wprawy w posługiwaniu się komputerem, ćwiczy koordynację wzrokowo-ruchową, ale jednocześnie walczy, zadaje cierpienie i zabija. Agresja jest stymulowana, ale dziecko uczy się jej i później może przenieść do realnego życia.
Nadmierne i nie kontrolowane korzystnie przez dzieci z internetu za pośrednictwem telefonu i komputera oraz oglądania telewizji może spowodować powstawanie u dzieci negatywnych skutków takich jak :
– obniżona zdolność skupiania uwagi, nadpobudliwość i trudności z koncentracją,
– brak umiejętności językowych – brak czasu na oglądanie, czytanie książek, rozmowy,
– zanik wyobraźni – ograniczenie własnej twórczości,
– nieumiejętność myślenia i rozwiązywania problemów, przewidywania konsekwencji,
– niecierpliwość, potrzeba ciągłej zewnętrznej stymulacji, szybkie popadanie w nudę,
– obniżenie wyników w nauce,
– zaburzenia w rozwoju fizycznym, wady postawy uszkadzanie wzroku,
– ograniczenie aktywności ruchowej – brak czasu i chęci na inne zajęcia (sport, czytanie, własną twórczość, rozmowy itd.),
– obniżenie umiejętności społecznych i inteligencji emocjonalnej,
– zanik wrażliwości, znieczulenie na cudzy ból i krzywdę w realnym życiu,
– lęk, niepokój, nieufność, pesymizm, demoralizacja, agresja,
– pogorszenie stosunków z członkami rodziny,
– ograniczony czas na zabawy i kontakty z rówieśnikami,
– nadmierne uzależnienie się.
Siłą telewizji i internetu jest przyzwyczajenie do siebie. Następuje powolny rozkład rodziny, bo jednym rozmówcą jest telewizor telefonu. Stopniowo zanika dialog na rzecz szklanego monologu. Telewizor, telefon i komputer stał się trzecim rodzicem wychowującym nasze dzieci. Działa jak bomba z opóźnionym zapłonem, powoduje zobojętnienie i brak wrażliwości na cierpienie. Nadmierne oglądanie TV czy korzystanie z telefonu, komputera, bądź też programów i gier niedostosowanych do poziomu rozwoju dziecka ma negatywny wpływ na jego rozwój i funkcjonowanie.
Z tego też względu dziecko musi mieć opiekuna, który poprzez kontrolę jasno określone zasady ochroni dziecko przed negatywnymi wpływami telewizji i internetu przez:
– wyraźne reglamentowanie czasu, jaki dziecko spędza przed telewizorem,
– wspólne z dzieckiem oglądanie programów dla niego przeznaczonych, komentowanie i tłumaczenie akcji, sekwencji scen,
– organizowanie dziecku atrakcyjnych form wypoczynku, umożliwiających zaspokojenie jego potrzeb,
– nieprzyzwyczajenie dziecka do stałej obecności telewizora i internetu gdyż nie może on spełniać roli stałego domownika, towarzysza zabaw, czy zastępować opieki nad dzieckiem.
Ważne jest abyśmy nauczyli dzieci rozsądnego korzystania z telewizji, internetu, komputera i telefonu, by nie stały się ich niewolnikami.
Dziecko powinno tyle czasu poświęcać na oglądanie telewizji , zabawę z komputerem i telefonem, na ile pozwala jego wiek i stopień rozwoju. Dziecko do trzeciego roku życia, nie powinno wcale korzystać z internetu i oglądać telewizji. Przedszkolakowi w zupełności wystarczy korzystanie z Internetu i telewizji maksymalnie 20-30 minut w ciągu dnia, w towarzystwie opiekuna. Sześcio- dziewięcio – latki mogą oglądać telewizję, korzystać z komputera czy telefonu do 45 minut.
Rodzice muszą uświadomić sobie, że odpowiedzialność za rozwój dzieci na nich spoczywa i to oni powinni: – towarzyszyć dziecku, gdy korzysta z Internetu,
– nauczyć dziecko zasady ograniczonego zaufania do osób i treści, na które natrafią w mediach,
– wiedzieć, w jakie gry grają ich dzieci, jakie bajki i filmy oglądają
– ustalić zasady z jakich programów, bajek telewizyjnych i gier dzieci mogą korzystać,
– wyznaczyć maksymalny czas spędzany przed ekranem telewizora, telefonu , komputera i w sieci,
– ustalić że dziecko może korzystać z gier komputerowych i oglądać telewizję tylko wówczas, gdy rodzice są w domu,
– konsekwentnie stosować zasadę: najpierw obowiązki potem telewizja czy komputer,
– zapraszać do domu koleżanki i kolegów dziecka. Pokazywać inne formy spędzania wolnego czasu,
– mieć wiedzę o zagrożeniach, jakie niosą nieodpowiednie treści gier, bajek, filmów,
– dawać dobry przykład mądrego korzystania z mediów. Ograniczać czas spędzony przed TV czy komputerem do rozsądnego minimum, gdyż jest to przykład własny rodziców jako pierwszych i najważniejszych wychowawców dziecka. Jeżeli rodzice sami wykorzystywać będą media mądrze i bez nadmiaru, to dziecko też będzie postępować tak samo.
Podsumowując. Obowiązkiem rodziców jest zapewnienie dziecku bezpieczeństwa, optymalnych warunków życia i rozwoju, opieka, wychowanie a także przygotowanie dziecka do bezpiecznego korzystania z TV, telefonu i komputera oraz aktywnego, twórczego, krytycznego odbioru treści prezentowanych przez media. Dziecko w wieku przedszkolnym jest otwarte na świat i ludzi. Naśladuje rodziców, opiekunów, wychowawców. Przejmuje różne postawy i wzory. W społeczeństwie informacyjnym i nastawionym na konsumpcję, bądź to z powodu braku czasu rodziców, niedostatecznej opieki bądź miłości często zepchnięte zostaje na drugi plan. Często sięgając po telefon czy komputer chcąc zastąpić kontakt z rodzicem dziecko wybiera telewizję, internet szukając tam przyjaciół.
Problem wpływu mediów na dzieci jest skomplikowany i nie można jednoznacznie powiedzieć o jego destrukcyjnym lub pozytywnym oddziaływaniu na dziecko. Dlatego to przede wszystkim rodzina winna dostarczać pozytywnych wzorów zachowań, podstawowych wzorów postrzegania i rozumienia rzeczywistości. Rodzice powinni wspomagać kształtujące się u dziecka możliwości poznawcze, poprzez podkreślanie nierealności świata medialnego i wyrobienie u niego krytycznego stosunku wobec mass mediów. Rodzice mają obowiązek chronić dziecko i nie pozostawiać go samotnym w kontaktach z nośnikami mediów.
Zadaniem nauczycieli jest wspieranie i współpraca z rodzicami polegająca na uświadomieniu im w jaki sposób dziecko może korzystać z dobrodziejstw mediów, w co może grać co oglądać, i jak długo aby nie przyniosło to szkód organizmowi i psychice dziecka w wieku przedszkolnym oraz by nie przekładało się to na w jego złe, nieakceptowalne zachowania w codziennych zachowaniach w rodzinie, w kontaktach z dorosłymi, rówieśnikami a także światem roślin i zwierząt .
Uchronimy dzieci przed destrukcyjnym wpływem nieodpowiednich treści płynących z mediów
i niekontrolowanym korzystaniem przez dzieci z nośników informatyczno- komunikacyjnych jeśli my dorośli, rodzice nie zapomnimy o tym, że dzień bez spaceru z dzieckiem, wspólnej rozmowy, śmiechu i zabawy, przytulenia i pieszczot, przeczytanej bajki na dobranoc, to dzień bezpowrotnie stracony. Pamiętajmy, że w codziennym zapobieganiu dorosłych, rodziców nie może zabraknąć czasu nawet krótką na rozmowę tylko o marzeniach.
Takie nasze postawy będą budziły w dziecku zaufanie i miłość do świata i ludzi, będą budować pozytywny obraz samego siebie, zaspokoją potrzebę bezpieczeństwa i miłości a z pewnością uchronią dzieci przed nadmiernym i niekontrolowanym korzystaniem z niepożądanych programów, filmów i gier jakie dostępne sa za pośrednictwem telewizji , telefonu i komputera.
Opracowanie: Nauczycielka mgr Dominika Kobus
Literatura:
- Dubert D.: Odjazdowe kreskówki dla niegrzecznych dzieci, [w:] M. Hendry-kowska, Hendrykowski, Przemoc na ekranie, Gajda J., „Media w Edukacji”, Impuls, Kraków 2007.
- Ejsmond M., Kosmalska B.: Media, wartości, wychowanie. Kraków 2005.
- Kozłowska A.: Oddziaływanie mass mediów. Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2006.
- Petrilak E.: Czy telewizja pomaga w rozwoju dziecka? Bliżej Przedszkola. Wychowanie i edukacja, 11/2005.Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2001.
- Raś D.: Współczesne środki wizualne (komputer i telewizja) jako zagrożenie dla realnych kontaktów z ludźmi. [w:] A. Nowak (red): Wybrane zjawiska powodujące zagrożenia społeczne. Kraków 2000.
- „Szkodliwy wpływ gier komputerowych”, www.sop.salwatorianie.pl – artykuł ks. Dariusza Sikorskiego SDS
- „Media a odbiorca”. Wychowawca 11/2001 – artykuł prof. dr hab. Marii Braun-Gałkowskiej ( psycholog, KUL)
- „Wpływ telewizyjnych obrazów przemocy na psychikę dziecka”: “Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” nr 6, 1995 r. B. Leśniak, “Wpływ scen telewizyjnej M. Braun-Gałkowska
- Telesińska – Pawlak ,”Oddziaływanie mass mediów na dzieci w wieku przedszkolnym”, http://www.edukacja.edux.pl